Istanbulu ostavio Aja Sofiju, a Čačku velelepno utvrđenje na Gradini FOTO

Nepunih dvadeset kilometara od centra Čačka na padinama planine Jelice vekovima odeleva utvrđenje Gradina koje je podigao poslednji rimski i prvi vizantijski car Justinijan Prvi, isti onaj koji je svetu u nasleđe ostavio legendarnu Aja Sofiju u Istanbulu.

U ataru dragačevskog sela Grab uzdižući se na planinskom vrhu već zaboravljenog naselja Jeljen, ova legendama obavijena utvrda i dan-danas čuva brojna predanja, bila je tada centar tog regiona, a kasnije plodonosno tlo za arheološka istraživanja.

"Na lokalitetu koji se prostire na 22 hektara i danas se vide ostaci crkava, grobnica, pojedinačni grobovi i ostaci vojne i narodne arhitekture. Natpis na latinskom ukazuje da jedna bazilika potiče s kraja 4. ili iz prve polovine 5. veka, a neophodno je istaći i postojanje krstionice u bazilici", izjavila je za RINU Delfina Rajić direktor Narodnog Muzeja u Čačku.

Foto: Rina

Na Gradini je utvrđen suživot mešovite populacije čija osobenost se utvrđivala prema karakterističnim tragovima njihovih odevnih predmeta i posuđa. Stručnjaci sa Filozofskog fakulteta u Beogradu decenijama unazad vrše istraživnja na ovom arheološkom lokalitetu koji je od prvorazrednog značaja, naročito nakon prnalaska srebrnog relikvijara u obliku sarkofaga.

„Narodni muzej u Čačku rekognoscira Gradinu 1969. i 1972. godine. Istraživači tada zatiču još uvek dobro očuvane ostatke bedema na površini terena, mestimično čak i preko dva metra visine. Nakon tri godine od prvih arheoloških iskopavnja utvrde, Skupština opštine Lučani 1987. godine proglasila je Gradinu na Jelici za spomenik kulture“, izjavila je Rajić.

Foto: Rina

Ovaj arheološki lokalitet nalazi se na 846 metara nadmorske visine i sa njega sa pruža veličanstven pogled na čitav Čačak, a u spomeničkom smislu najbogatije ostatke predstavljaju otkriveni bedemi, crkve i kuće iz vremena rane Vizantije.

"Svakodnevni život stanovnika ovog gradskog naselja dokumentovan je i brojnim nalazima keramičkog i staklenog posuđa od kojih neke predstavljaju uvoz istočnog porekla, a pored toga nađen je veliki broj gvozdenih i koštanih alatki od kojih je deo svakako proizvođen na samoj Gradini. Ovo utvrđenje se tokom dosadašnjih istraživanja pokazalo kao posebno u odnosu na ostale arheološke lokalitete tog tipa, pre svega po rustičnosti arhitekture, ali i po tome što je nakon rušenja ponovo naseljena", istakla je direktorka Narodnog muzeja.

Pokretni nalasci sa Gradine čuvaju se u Narodnom muzeju u Čačku, a Rajićeva je podsetila da prva poznata interesovanja za ostatke na putu Čačak – Dragačevo potiču iz 1843. godine. Tada je Sreten Protić, pisar sreza dragačevskog, javio Popečiteljstvu unutrašnjih dela da je pronađen natpis posvećen boginji Dijani, i to „na kamenu urezan na razvalinama nekim, na Elici planini više Čačka.

Foto: Rina

"Ono što zadivljuje u čitavoj ovoj priči je netaknutost prirode, očuvanost tih bazilika sa bedemima. To je lokalitet koji zaista ima veliki turistički potencijal i uz malo truda mogao bi postati jedinsten arheološki park. Verujem da će u nekom narednom periodu biti prepoznato svo bogatstvo ovog dela Srbije", izjavio je novinar i hroničar dragačevskog kraja Gvozden Otašević.

Zahvaljujući publikacijama profesora Mihaila Milinkovića sa Filozofskog fakulteta Gradina na Jelici postala je veoma poznata i dobro plasirana u Nemačkoj i Austriji, i na stručnim skupovima u Hrvatskoj. Pred arheolozima je još uvek težak zadatak da odgonetnu ko je sve tu dolazio i boravio, jer su svi natpisi s ploča obrisani i završili kao istucani kamen na putu za selo Goračiće, pedesetih godina prošlog veka.

Lokaliteti poput Gradine predstavljaju ključ za dalja arheološka proučavanja kasne antike i ranog srednjeg veka, i to ne samo na našim prostorima. Gradina na Jelici je važan ključ za razumevanje procesa koji su dominirali na Balkanu tokom ranovizantijskog perioda u vreme seobe naroda i ranog srednjeg veka. Upravo u tom periodu na ruševinama Rimskog carstva došlo je do osnovnog formiranja Evrope one kakvu danas poznajemo.