Svet 8

"Novi treći put" analizira: Severni tok kao opterećenje za odnose Nemačke i SAD

Severni tok predstavlja jedan od najambicioznijih infrastrukturnih poduhvata 21. veka.

Izvor: Novi treći put/Dragoslav Rašeta subota, 23.01.2021. | 16:30 -> 17:02

Foto: DesignRage/Shutterstock

Dve linije gasovoda dužine preko 1230 km povezivaće Viborg (Rusija) i Grajfsvald (Nemačka) i omogućiti nesmetano i efikasno snadbevanje Nemačke ruskim gasom.

Vrednost projekta je procenjena na nešto više od 11 milijardi dolara, ali njegova geopolitička vrednost mogla bi se pokazati kao višestruko veća, piše u svojoj analizi organizacija Novi treći put.

Kako će završetak Severnog toka 2 uticati na odnose između Nemačke i Sjedinjenih država, ali i na odnose između Berlina i Moskve? I da li će najveći deo tereta snositi države centralne i istočne Evrope?

Evropa i ruski energenti

Energetska zavisnost koja postoji između Evropske unije i Rusije je dobro poznata i predstavlja kamen temeljac geoekonomskih odnosa između ove sile – EU uvozi nešto više od 60% energenata iz Rusije, čak 38% prirodnog gasa, koji putem 12 cevovoda stiže u evropske gradove. Postoji realna mogućnost da će se taj procenat povećati u budućnosti, usled iscrpljenja norveških zaliha koje trenutno čine četvrtinu uvoza.

Evropska rastuća zavisnost od ruskog gasa u velikoj meri je posledica opadanja kapaciteta proizvodnje nuklearne energije, gasa i uglja u državama Unije, koja teži da se u skorijoj budućnosti preusmeri ka biogorivima i obnovljivim izvorima energije zarad sticanja većeg stepena ekonomske nezavisnosti. Pojedine države, poput baltičkih zemalja, ali i Finske, Slovačke i Bugarske, u potpunosti zavise od ruskog gasa (više od 97% potreba za domaću potrošnju).

Stoga izgradnja, odnosno završetak gasovoda kao što su Severni tok 2 i Turski tok (naslednik prekinutog Južnog toka) postaje jedan od glavnih sporova između EU i SAD, koje ovom problemu pristupaju iz dva u potpunosti različita ugla. Sjedinjene države posmatraju pojačanu zavisnost Evrope od ruskih energenata kao čist geopolitički problem, koji ugrožava američke nacionalne interese na starom kontinentu, dok Nemačka ovaj stav tretira kao ništa više nego novi izliv američke “paranoje“ tvrdeći da je Severni tok ništa više no komercijalni projekat, i da sankcije koje uvodi (i pooštrava ) američki Kongres urušavaju tradicionalno dobre odnose između ove dve države.

Stav SAD da Nemačka ne može samostalno da odlučuje o svojim energetskim potrebama, samim tim i ekonomoniji, predstavljaju napad na nemačke interese, a to je nešto što Berlin neće tolerisati. Istina je da veštom retorikom i politikanstvom, obe države “kriju“ drugu stranu medalje: Sjedinjene države se fokusiraju na političku stranu ovakvog angažmana, vešto stavljaljući u drugi plan ekonomske interese SAD koje severni tok ugrožava, dok Nemačka pokušava da “sakrije pod tepih“ geopolitičke posledice sporazuma (koje će nadasve biti nepovoljne po Evropljane istočno od Berlina), dok uporno ponavlja da je u pitanju samo transakcija, ništa manje i ništa više.

Američki interesi

SAD su oduvek bile oprezne i protiv bilo kog oblika energetske saradnje između Moskve i Berlina. Još tokom 1980-ih godina prošlog veka, Reganova admnistracija se protivila i pokušala, doduše neuspešno da obustavi izgradnju jednog od prvih gasovoda između Nemačke i SSSR. Kongres je početkom ove godine odobrio novi set sankcija, koje će biti pridodate na one donešene tokom prethodne dve godine.

Kongres je nadglasao veto predsednika Donalda Trampa (322-87 u Predstavničkom domu i 81-13 u Senatu), tako da se dolazi do zaključka da sankcije uživaju dvopartijsku podršku. Ove mere omogućavaju Beloj kući da nametne sankcije privatnim i državnim entitetima koje je uključeno u proces izgradnje cevovoda.

Termin “proces izgradnje cevovoda“ obuhvata sve od snadbevanja materijala Gazpromu i ostalim kompanijama koje su uključene u izgradnju Severnog toka, do pružanja usluga osiguranja i olakšavanja transporta brodova koji polažu cevi. Zakon takođe omogučava administraciji da sankcioniše privatne kompanije jednostrano, bez obaveštavanja ili saradnje sa evropskim vladama, sve na osnovu nacionalne bezbednosti SAD. Kompanije će imati rok do 31 januara da obustave svoje učešće u projektu kako bi izbegle sankcije.

SAD pored širih geopolitičkih interesa, ima i one, uže, ekonomske prirode. Iza floskule “diferzifikacija uvoza energenata je dobra za Evropu“ se zaista krije “Kupujte naš prirodni gas, a ne ruski“. Sjedinjene države su najveći proizvođač prirodnog gasa na svetu, ali do 2017 godine, velika većina ( preko 90% ) američkog gasa završavala je u Kanadi i Meksiku.

Tek u poslednje 2 godine, nakon produbljivanja saradnje i sastanka Donalda Trampa i Žan Klod Junkera, izvoz tečnog prirodnog gasa (LNG) iz SAD u EU se gotovo utrostručio. Iako su glavne uvoznice američkog LNG-a zemlje južne Evrope poput Španije, Portugalije i Italije, SAD bi želele da se probiju i na mnogo veće, nemačko tržište. Sjedinjene države takođe tvrde da stvaranje kompetentnog tržišta omogućava EU da se izbori za pristupačnije cene i kod drugih izvoznika gasa.

SAD i Ukrajina

SAD su tokom prošlih decenija održavale poprilično doslednu stratešku prema Ukrajini, koja vodila se logikom Bžežinskog još iz perioda Hladnog rata, a to je da je bez Ukrajine Rusija samo sila drugog reda. Ekonomski slobodna od Moskve i prozapadno orijentisana Ukrajina je krucijalna za američke interese u istočnoj Evropi i planu koji teži da drži Rusiju “zaključanu“ iza tri mora. Stoga ne treba se čuditi što su se zbog izgradnje gasovoda koji planira da isključi Kijev iz energetske “hijerarhije“ upalile crvene lampice u Vašingtonu.

SAD Severni tok nikako ne mogu da tretiraju kao samo još jedan u nizu, običan infrastrukturni projekat. “Gazprom“ je samo produžena ruka Kremlja, koja ispunjava njegove geopolitičke ciljeve. Severni tok omogućava Rusiji da u budućnosti u potpunosti izoluje Ukrajinu i omogući Evropi tranzit direktno sa ruskih teritorija.

Ukrajina bi se bez tranzitnih prihoda, koji se procenjuju na nešto više od dve milijarde dolara na godišnjem nivou, našla još u čvršćem “zagrljaju“ Vladimira Putina i izgubila možda i poslednje moćno oružje iz svog arsenala, a to je da u slučaju pojačanog ruskog uticaja ili mogućeg nastavka agresije, zavrne gasovode i natera Evropu da odbrani njen suverenitet.

Ukoliko se Ukrajina suoči sa postepenim smanjenjem tranzitnih prihoda zbog Severnog toka i Turskog toka, Moskva će imati odrešene ruke i moći će jeftinijim gasom da ucenjuje Kijev na širokom spektru pitanja. Ukrajina bi u ovom scenariju imala samo dva izbora: da se približi Rusiji i da za nagradu bude snadbevena jeftinijim gasom, ili da dodatno iscrpljuje svoju ekonomiju uvozeći gas iz EU.

Nemačka i pozicija Istočne Evrope

I pored prigovora oličenih u pismu koje su potpisali šefovi država Istočne i Centralne Evrope, Nemačka jednostavno neće odustati od ispunjenja svojih interesa, među kojima je glavni energetska stabilnost. Severni tok 2 omogućava baš to, isključivanjem nepouzdanog “posrednika“, Ukrajine. Dok SAD tvrde da će kompletiranje gasovoda samo ojačiti poziciju Rusije, Nemačka sa pravom tvrdi da se Rusija dokazala kao pouzdan partner u prethodnoj deceniji, iako odnosi između EU (samim tim i Berlina) i Moskve su bili prožeti sankcijama koje su usledila posle aneksije Krima i vojnih operacija u Donbasu.

Ma koliko one bile sveobuhvatne i po mnogim ekspertima čak i protiv međunarodnog prava, upitno je da li će američke sankcije zaustaviti završetak projekta, naročito nakon što je Armin Lašet odneo pobedu na unutarpartijskim izborima CDU, i biće jedan od glavnih kandidata za poziciju nemačkog kancelara krajem septembra ove godine. Lašet, koji se od 2017. nalazi na čelu Severne Rajne-Vestfalije, koja je dom nemačkih energetskih giganata kao što su Uniper, RWE, E.ON, bio je najmanje priželjkivani pobednik CDU izbora za SAD. Najviše zbog svojih stavova prema Rusiji i Kini, koji su ocenjeni kao previše blagi.

Vlada Meklenburga-Severne Pomeranije, na čijoj teritoriji se nalazi deo gasovoda, našla je veoma zanimljiv način da se suprostavi sankcijama Kongresa. Državno zakonodavstvo je usvojilo zakon o stvaranju neprofitabilne fondacije za klimatske promene čiji je cilj izričito “doprinos radovima koji su vezani za završetak Severnog toka“, ironično predstavljajući na taj način Severni tok kao deo “zelene“ agende, kako bi kroz ovakve i slične fondacije novac stizao u željene džepove.

Brisel se nalazi između dve vatre. Sa jedne strane, Nemačka podriva jedinstvo EU, postupajući protiv dugoročnih interesa Istočne Evrope. Sa druge strane, sankcije SAD su direktni napad sa suverenitet Unije, sa jasnom namerom da se Evropa potčini Vašingtonu. Do promene stanja na terenu neće doći ni posle inauguracije Džozefa Bajdena kao 46. predsednika SAD, koji je upravo nagovestio da će Sjedinjene države zauzeti oštriji stav prema Rusiji.

Koji god da bude konačan rezultat ove sage između SAD i Nemačke, nameće se pitanje: da li je koncept “Mitteleuropa“ odnosno Srednje Evrope iz perioda posle Hladnog rata u potpunosti mrtav? Nevoljnost i jedne i druge strane da se bore za opstanak ( i njihove interese koji proizilaze iz istog) ovog regiona koji je uvek bio više zasnovan na određenim uverenjima i idealima nego na geografiji, signalizira limit američke tvrde moći ili ostvarivanje nemačke sigurnosti koja više nema potrebu za postojanjem stabilnog i nezavisnog pojasa država između nje i “oslabljene” Rusije?