Lepotica Jelica nad Čačkom i Dragačevom

Pitoma planina, bogata šumom, bistrim potocima i kulturnim nasleđem. Starim karavanskim saobraćajnicama, umesto konjića sa teškim samarima, jure montibajkovi i avanturisti.

Piše: Boris Subašić

Izvor: novosti.rs

Jelica je pitoma i šumom i bistrim, šumnim potocima bogata planina, koja kao bedem deli čačansku kotlinu od Dragačeva. S njenog grebena, gledajući preko dragačevske doline, puca pogled ka kruni od plavih masiva Ovčara, Čemerna, Troglava i Golupca. Odatle na Jelicu stiže drevna staza kojom su prolazili karavani iz Pomorja ka Pomoravlju. Danas starom planinskom saobraćajnicom i njenim ograncima, umesto konjića sa teškim samarima, jure montibajkovi i pešače moderni avanturisti - bekpekeri i planinari.

Položaj Jelice nad bogatim kotlinama od davnina je privlačio ljude da tu prave naseobine i tvrđave s kojih su motrili na puteve. Njene skrovite klisurice i suri, stenoviti bedem Stjenika, s mnogobrojnim pećinama, bili su, pak, privlačni duhovnicima, monasima isposnicima sinaitima, koji su tu dolazili da tihuju u lepoti prirode.

Jelica je, sa svojim tromilenijumskim kulturnim nasleđem, riznica civilizacija koje su, na ovim prostorima, tu prebivale. Put kroz prirodne lepote i veliku prošlost počinje već na osmom kilometru jugozapadno od Čačka, u ataru sela Grab. Tu se nalazi vrh Gradina, na 842 metra nadmorske visine, do koga vodi makadamski put kraj malinjaka i kroz šumu, s jasnim putokazima ka arheološkom nalazištu velikog vizantijskog grada iz doba cara Justinijana.

Monumetalne ruševine velikog grada opisao je i veliki putopisac Feliks Kanic, istraživao ih je još 1865. prvi srpski arheolog Janko Šafarik, a od 1984. moderna, sistematska istraživanja vodi dr Mihailo Milinković. Ipak, grad je još misterija, ni ime mu se ne zna. Na Gradini su pronađeni ostaci raznih ljudskih naseobina, kako iz vremena starijeg gvozdenog doba, milenijum pre Hrista, tako i srpskog grada iz 10. veka naše ere.

Foto: Crni Bombarder!!! / Wikimedia Commons

Vrhunac razvoja Gradina je imala u 5. veku, kada se na njoj diže grad s mnoštvom crkava, a ostaci najveće crkve nalaze se na planinskom vrhuncu s koga puca pogled. Niz padine se spuštaju ostaci velikih stambenih objekata koji su stradali u nekoj najezda u 6. veku. Prema istraživanjima dr Dejana Bulića, Srbi na Gradini obitavaju od 7. veka, u prednemanjićko doba, sve dok Nemanjin brat Stracimir nije u dolini utemeljio Gradac, današnji Čačak.

Sa Gradine se šumski put spušta kroz živopisnu klisuricu rečice Banjske, natkriljenu visokim bukvama, i vodi do manastira Stjenik ,nad kojim se nadnosi istoimeni stenoviti bedem s pećinama isposnicama. Neposredno pre manastira nailazi se na prelep slap sa izvorom Svetinja, gde narod dolazi vekovima po zdravu a, mnogi veruju, i lekovitu vodu.

Stjenik su po predanju u 14. veku kao zadužbinu podigli Mrnjavčevići i on je odvajkada čuven kao velika svetinja, gde nevoljnici dolaze da mole pomoć nad moštima Svetog Jovana Lešjanskog i Stjeničkog. Ovog isposnika, koji je pod Jelicom osnovao veliku prepisivačku školu, Turci su s njegovom bratijom i vernim narodom živog spalili 1462. u hramu, harajući Srbijom posle pada despotovine. To nije jedini put da je manastir spaljen, ali su ga Dragačevci uvek obnavljali na temeljima iz kojih se dizao prijatan miris koji se pripisuje svečevim moštima.

Od Stjenika, stara monaška staza nad zapenušanom rečicom vodi u dolinu do sela Ježevica, na 11 kilometara jugoistočno od Čačka. U centru sela nalazi se manastir Ježevica, zadužbina Milutina, vojvode cara Dušana, i žene mu Ikonije. Zidana je oko 1330, a početkom 19. veka na njen ulaz je dodat barokni zvonik. Kad posetilac stupi kroz njene dveri, ostaje zadivljen veličinom prostora i jedinstvenim živopisom.